DOĞRUDAN TEMİNLE YAPILAN ALIMLARDA PİY. FİYAT ARAŞ. VE ALINACAK TEKLİF SAYISI ÜZERİNE DEĞERLENDİRME

Piyasa fiyat araştırmasında kaç kişiden teklif alınacağına ilişkin mevzuatta açık bir hüküm bulunmamaktadır. Mahalli İdareler Harcama Belgeleri Yönetmeliği eki piyasa fiyat araştırma tutanağının (Örnek No:3) ile Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği eki piyasa fiyat araştırma tutanağının (Örnek No:2) dipnotunda bu husus, "Piyasa fiyat araştırması yapılacak kişi / firma, yer sayısına ihale yetkilisi karar verebilecektir." şeklinde ifade edilmiştir.

Bu noktada kaç kaynaktan fiyat sorulması gerektiğine dair her durum için geçerli tek bir kriter söylemek mümkün olmamakla birlikte, ihtiyaç duyulan mal ve hizmet alımı ile yapım işinin özelliğine göre makul sayıda kaynaktan araştırma yapılması gerekmektedir. Alımı yapılacak ihtiyacın arz piyasasının genişliği dikkate alınarak piyasa fiyat araştırması yapacak kişi sayısına bu hususta karar verilmelidir (Demirel & Arapgirli, 2012 ).

Uygulamada zorunlu olmamakla birlikte doğrudan temin usulü ile gerçekleştirilen alımlarda üç kaynaktan teklif alınması hususunda bir teamülün oluştuğu göze çarpmaktadır.

Söz konusu uygulamayı destekler nitelikte Oda Muamelat Yönetmeliği’nin "Rayiç fiyat tespit usulü" başlıklı 36 ıncı maddesinde:

Rayiç fiyatlar, rayiç fiyat tespiti istenilen mal veya hizmetle iştigal eden en az üç işletmeden mümkünse belgelendirilmek suretiyle alınacak fiyatların ortalaması veya birbirine en yakın değeri dikkate alınarak tespit edilir. Bu sayıda işletmenin bulunmaması halinde, kaç işletmeden fiyat alındığı ayrıca belirtilir,hükmü yer almaktadır.

İdarelerin bazen teklif sayısını tamamlama noktasında yan teklifler istemesi hukuka aykırılık teşkil edecektir. Yan teklif hakkında Rekabet Kurulu’nun 23.12.2011 tarihli görüşü aşağıda yer almaktadır:

Rekabet Kurulu tarafından laboratuvar cihaz ve hizmetleri alanında faaliyet gösteren teşebbüsler hakkında kapsamlı bir ön araştırma yapılmıştır. Ön araştırma kapsamındaki incelemeler sonucunda, özellikle sağlık sektöründe doğrudan temin yoluyla yapılan mal ve hizmet alımlarında, belli bir teşebbüsün tercih edilmesine dönük ve yan teklif olarak bilinen uygulamanın temin usulünün bir parçası haline geldiği tespit edilmiştir.

Bilindiği gibi, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4. maddesi teşebbüsler arasındaki danışıklı davranışları yasaklamaktadır. Kamu alımlarında yan teklif uygulaması da özünde teşebbüsler arası danışıklılığı barındırmaktadır. Bir yarış olsa ve daha kaliteli mal veya hizmetin daha düşük fiyatla teminine imkân verecek bir uygulama ile ihtiyaç karşılansa, ciddi tasarruflar ortaya çıkabilecektir. Hâlbuki yan teklif uygulamasında danışıklı hareket edilerek bir mal veya hizmet, yüksek fiyatla aynı kişi veya teşebbüsten tedarik edilebilmektedir.

Ön araştırma kapsamında yapılan incelemelerde tespit edilen bir başka nokta ise, yan tekliflerin çoğu zaman alımı gerçekleştiren idareler ya da yöneticiler veya tedarik görevlileri tarafından talep edilmesidir. Alım usulü açısından birden fazla teklif şartının geçerli olduğu durumlarda kamu kurumlarının ilgili birim veya görevlileri, teşebbüslerden ayrı ayrı teklif istemek yerine, alım yapacağı teşebbüsten yeter sayıda teklif getirmesini ya da başka teşebbüslerin uygun teklif vermesini sağlamasını isteyebilmektedir. Bu şekildeki doğrudan temin uygulamaları piyasa işleyişini olumsuz yönde etkilemenin yanı sıra kamuyu da büyük zararlara uğratabilme potansiyeli açısından önem arz etmektedir. Sorunun çözümü için hızlı sonuç alınabilmesi bakımından, ön araştırma sürecini takiben ilgili teşebbüsler hakkında soruşturma açılmamış, ancak;

4054 sayılı Kanun’un 9. maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca ihlale ne şekilde son verilebileceğine ilişkin olarak haklarında inceleme yapılan teşebbüslere,

Satın alma personeli tarafından yan teklif istenmemesi konusunda ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının merkez teşkilatlarına ve ilgili teşebbüs birliklerine, görüş bildirilmesine karar verilmiştir.

Yan teklif uygulamalarının diğer sektörler bakımından da yaygın olduğu tespiti çerçevesinde, tüm teşebbüs ve teşebbüs birliklerini bilgilendirmenin gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, herhangi bir gerekçeye dayandırılarak ve fakat formaliteyi ikmal anlamında yan teklif sunulmasının yasak ve yanlış olduğu bilinmelidir. Kamu kurum/kuruluşlarının yönetici ve tedarikten sorumlu yetkilileri, teşebbüslerden yan teklif istemedikleri gibi onları yan teklif sunmaya da yönlendirmemelidir. Ayrıca, yan tekliflerin idare veya ilgililer tarafından istenmesinin de teşebbüslerin yan teklif sunma davranışlarını haklı çıkarmayacağı açıktır.

Son olarak, hem kamu alımlarında etkinliğin sağlanması ve yolsuzluğun önlenmesi hem de piyasaların rekabetçi bir şekilde işlemesi açısından konunun önem arz ettiği ve tüm kamu kurumlarının ilgili çalışan ve yöneticilerine önemli sorumluluklar düştüğü vurgulanmalıdır. İlgili kişi ve teşebbüslerin 4054 sayılı Kanun çerçevesinde çeşitli müeyyidelere muhatap olmamaları bakımından bu hususun hatırlatılması ihtiyacı hâsıl olmuştur.

29/11/2020

Erman KARAHAN

Mali Hizmetler Uzmanı

Başvurular

Demirel, S., & Arapgirli, M. (2012 ). Doğrudan Temin El Kitabı (s. 43). içinde Ankara: Yorum Basın Yayın.